Zasnivanje radnog odnosa sa penzionerom
Zasnivanje radnog odnosa sa penzionerom uslovljeno je vrstom penzije koju ostvaruje. Tačnije, za zasnivanje radnog odnosa presudna je činjenica da li se radi o korisniku starosne, porodične ili invalidske penzije. Ovo su tri kategorije penzionera koje poznaje naše pravo, uz napomenu da se za slučaj starosti, pored starosne penzije, može ostvariti i pravo na prevremenu starosnu penziju.
Svaka od ovih kategorija penzionera je specifična, kako u pogledu sticanja samog prava, tako i u pogledu zapošljavanja nakon sticanja prava. Za pojedine kategorije penzionera nema ograničenja prilikom ponovnog zasnivanja radog odnosa, dok za druge kategorije postoje delimična ili potpuna ograničenja u pogledu zapošljavanja.
Da bi bilo jasnije o kakvim se specifičnostima i ograničenjima radi, u nastavku ću analizirati i pojasniti svaku kategoriju ponaosob i osvrnuti se i na mogućnost radnog angažovanja po osnovu rada van radnog odnosa.
Zapošljavanje starosnog penzionera
Starosni penzioneri su u najpovoljnijem položaju kada je u pitanju zasnivanje radnog odnosa nakon sticanja prava na penziju. Jedino ta kategorija penzionera može, bez ograničenja, da se vrati u sistem obaveznog socijalnog osiguranja, da se zaposli ili obavlja samostalnu delatnost po osnovu koje su obavezno osigurani a da to ne utiče na stečeno pravo na penziju. Po prestanku zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti, imaju pravo da im se ponovo odredi penzija ako su bili u osiguranju najmanje godinu dana.
Sve što je u ovom tekstu napisano za starosnog penzionera ujedno se odnosi i na korisnike prevremene starosne penzije, bez razlike.
Starosni penzioner može da zaključi ugovor o radu na određeno ili na neodređeno vreme a da to ne utiče na stečeno pravo tj. da zbog toga ne dođe do obustave penzije.
Radno angažovanje starosnog penzionera van radnog odnosa
Pored ugovora o radu, starosni penzioner može da bude radno angažovan i po osnovu rada van radnog odnosa i zaključi ugovor o privremenim i povremenim poslovima, ugovor o delu i ugovor o dopunskom radu.
Sve navedeno potvrđuje i Ministarstvo rada i socijalne politike u mišljenju br. 011-00-942/2010-02 od 16.12.2010. godine:
“Nema zakonskih smetnji da se sa korisnikom starosne penzije zasnuje radni odnos zaključivanjem ugovora o radu, u skladu sa čl. 30. do 33. Zakona o radu …, odnosno da zaključi ugovor o delu saglasno članu 199. tog zakona.
Korisniku starosne penzije koji zasnuje radni odnos ili zaključi ugovor o delu ne obustavlja se isplata penzije koju je ostvario u skladu sa propisima o penzijskom i invalidskom osiguranju.”.
Kada su u pitanju privremeni i povremeni poslovi, Zakon o radu (član 197.) jasno definiše da poslodavac može za obavljanje poslova koji su po svojoj prirodi takvi da ne traju duže od 120 radnih dana u kalendarskoj godini da zaključi ugovor o obavljanju privremenih i povremenih poslova između ostalog i sa korisnikom starosne penzije.
U vezi sa ovom temom izjasnilo se i Ministarstvo rada, zapošljavanja i socijalne politike u mišljenju br. 011-00-1299/2006 od 12.1.2007. godine:
“Prema Zakonu o radu (“Sl. glasnik RS”, br. 24/2005 i 61/2005 – dalje: Zakon) nema smetnji da starosni penzioner zasnuje radni odnos.
Prema članu 197. Zakona poslodavac može za obavljanje poslova koji su po svojoj prirodi takvi da ne traju duže od 120 radnih dana u kalendarskoj godini da zaključi ugovor o obavljanju privremenih i povremenih poslova sa: nezaposlenim licem, zaposlenim koji radi nepuno radno vreme – do punog radnog vremena i korisnikom starosne penzije. Znači da starosni penzioner može da obavlja privremene i povremene poslove, koji se po svom obeležju ne smatraju radnim odnosom.”.
Starosni penzioner može da zaključi i ugovor o dopunskom radu, koji takođe predstavlja rad van radnog odnosa i kojim se ne zasniva radni odnos a radno angažovano lice nema svojstvo zaposlenog lica.
U kojoj delatnosti starosni penzioneri ne mogu da rade?
Na ovom mestu skrenula bih pažnju na delatnost u kojoj nije moguće zasnovati radni odnos sa starosnim penzionerom s obzirom da postoje zakonska ograničenja koja to onemogućavaju. Reč je o prosveti tj. delatnosti obrazovanja i vaspitanja, gde je lex specialisom propisano da zaposlenima radni odnos prestaje, po sili zakona, sa navršenih 65 godina života, bez mogućnosti daljeg angažovanja. Zakon ne ostavlja mogućnost dogovora zaposlenog i poslodavca o daljem radnom angažmanu, što automatski znači da angažovanje starosnog penzionera nije moguće.
Iako je jasna namera zakonodavca prilikom uvođenja ovog ograničenja, smatram da je zakonodavac morao da predvidi i svojevrsne izuzetke. Tu pre svega mislim na srednje stručne škole u kojima je vrlo teško naći stručan nastavni kadar. Angažovanje penzionera u ovim školama bi i te kako doprinelo boljoj organizaciji rada i još važnije, kvalitetu nastave jer bi predavači bili iskusni i stručni ljudi koji nakon tolikih godina rada imaju dragoceno iskustvo koje mogu da prenesu učenicima.
Da li invalidski penzioneri mogu da rade?
Za razliku od starosnih penzionera, kod invalidskih penzionera postoje određena zakonska ograničenja za zasnivanje radnog odnosa nakon sticanja prava na invalidsku penziju. Ovo iz razloga jer se radi o specifičnim uslovima za sticanje samog prava.
Oni ne mogu da zaključe ugovor o radu jer bi time ugrozili stečeno pravo. Zasnivanjem radnog odnosa invalidski penzioner bi u postupku revizije, na kontrolnom pregledu, mogao da izgubi pravo na invalidsku penziju.
Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja je u mišljenju, br. 011-00-00616/2014-07 od 9.10.2014. godine, lepo objasnilo razlog nemogućnosti zasnivanja radnog odnosa sa invalidskim penzionerom:
„…kada se radi o korišćenju invalidske penzije kao pravu iz penzijskog i invalidskog osiguranja i mogućnosti da se korisnik invalidske penzije zaposli, potrebno je imati u vidu uslove pod kojima se ostvaruje invalidska penzija. Naime, prema odredbi člana 21. Zakona, invalidnost postoji kad kod osiguranika nastane potpuni gubitak radne sposobnosti zbog promena u zdravstvenom stanju prouzrokovanih povredom na radu, profesionalnom bolešću, povredom van rada ili bolešću, koje se ne mogu otkloniti lečenjem ili medicinskom rehabilitacijom. Dakle, navedena definicija invalidnosti podrazumeva potpuni gubitak radne sposobnosti, a ne kao ranije gubitak sposobnosti za obavljanje svog posla. Dakle, po samoj definiciji invalidnosti, korisnici invalidske penzije kojima je to pravo utvrđeno od 10.4.2003. godine, ne mogu biti radno angažovani, jer nemaju radnu sposobnost. Pored toga, promene u stanju invalidnosti koje su od uticaja na pravo na invalidsku penziju, utvrđuju se u postupku koji se pokreće na zahtev korisnika ili po službenoj dužnosti. Navedeno znači i da Republički fond za penzijsko i invalidsko osiguranje, može da pozove na kontrolni pregled, odnosno ponovnu ocenu radne sposobnosti svakog korisnika invalidske penzije u slučaju kada postoji sumnja da je došlo do promena u stanju invalidnosti koje mogu biti od uticaja na ostvareno pravo. Tom prilikom se mora imati u vidu kada je invalidnost utvrđena, odnosno da li je utvrđena prema važećem Zakonu ili pre njegovog stupanja na snagu. Dakle, Zakonom nije propisan osnov za obustavu isplate invalidske penzije, već samo za gubitak prava, ukoliko dođe do promena u stanju invalidnosti.
Pored toga, za razliku od korisnika starosne penzije, korisnik invalidske penzije nema pravo na ponovno određivanje penzije ako se zaposli ili počne da obavlja samostalnu delatnost, bez obzira na obavezu uplate doprinosa za penzijsko i invalidsko osiguranje.“.
Da li invalidski penzioner može da zaključi ugovor o delu?
Ako znamo da invalidski penzioneri ne mogu da zasnuju radni odnos, postavlja se pitanje mogućnosti njihovog radnog angažovanja van radnog odnosa. Ovo je vrlo često pitanje u praksi, koje mnogima stvara nedoumice prilikom postupanja.
Postoje podeljena mišljenja po ovom pitanju. Jedni smatraju da invalidski penzioneri mogu da budu angažovani po osnovu ugovora o delu i to u kraćim vremenskim periodima, dok drugi smatraju da ta vrsta radnog angažmana nije dozvoljena za ovu kategoriju penzionera.
Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, u mišljenju br. 011-00-6/157/2015-02 od 4.06.2015. godine, zauzelo je stav da nema smetnji da se sa korisnikom invalidske penzije zaključi ugovor o delu:
„…U članu 199. Zakona propisano je da poslodavac može sa određenim licem da zaključi ugovor o delu, radi obavljanja poslova koji su van delatnosti poslodavca, a koji imaju za predmet samostalnu izradu ili opravku određene stvari, samostalno izvršenje određenog fizičkog ili intelektualnog posla. Prema tome, Zakon nije predvideo ograničenja u pogledu lica koja mogu da zaključe ugovor o delu.
Ugovor o delu je ugovor koji se zaključuje van radnog odnosa, što znači da lice koje obavlja poslove po osnovu ovog ugovora nema status zaposlenog u smislu Zakona. S obzirom na to da se radi o ugovoru van radnog odnosa, sa stanovišta Zakona nema smetnji da se s korisnikom invalidske penzije zaključi ugovor o delu.“.
Po kom osnovu mogu da rade porodični penzioneri?
Kada su u pitanju porodični penzioneri, članom 117. Zakona o penzijskom i invalidskom osiguranju propisano je da se korisniku porodične penzije koji stekne svojstvo osiguranika obustavlja isplata porodične penzije. To znači da porodični penzioner ne može da zasnuje radni odnos po osnovu ugovora o radu jer bi time ugrozio stečeno pravo na penziju.
Isplata penzije će se obustaviti i korisniku porodične penzije koji stekne svojstvo osiguranika po osnovu: obavljanja privremenih i povremenih poslova, ako nisu osigurani po drugom osnovu; u slučaju obavljanja privremenih i povremenih poslova preko omladinskih zadruga; obavljanja poslova po osnovu ugovora o delu odnosno poslova po osnovu autorskog ugovora, kao i poslova po osnovu drugih ugovora, kod kojih za izvršen posao ostvaruju naknadu, a nisu osigurani po drugom osnovu, a sve to nakon utvrđivanja staža osiguranja za period utvrđenog staža osiguranja.
Izuzetno, korisniku porodične penzije NEĆE SE obustaviti isplata porodične penzije u slučaju kada je ostvario ugovorenu naknadu na mesečnom nivou u iznosu nižem od najniže osnovice u osiguranju zaposlenih, važeće u momentu uplate doprinosa.
Ako se korisniku porodične penzije, zbog zaposlenja, odnosno obavljanja delatnosti po osnovu koje je obavezno osiguran ili zbog korišćenja starosne, prevremene starosne penzije ili invalidske penzije, ne isplaćuje porodična penzija koja mu pripada, ostalim članovima uže porodice isplaćuje se za to vreme porodična penzija u visini koja se određuje kao da korisnik penzije nema pravo na porodičnu penziju.
Vidimo da korisnici porodične penzije ne mogu da zasnuju radni odnos po osnovu ugovora o radu ali mogu da budu radno angažovani po osnovu rada van radnog odnosa, zaključivanjem ugovora o privremenim i povremenim poslovima, ugovora o delu i autorskog ugovora ali pod uslovom da je iznos ugovorene mesečne naknade niži od najniže osnovice osiguranika u osiguranju zaposlenih koja važi u vreme uplate doprinosa.
U slučaju da je ugovorom predviđena naknada u iznosu koji je viši od najniže mesečne osnovice u osiguranju zaposlenih, korisniku porodične penzije ne prestaje pravo na porodičnu penziju već se samo obustavlja isplata. Nakon prestanka osiguranja može se nastaviti isplata porodične penzije, pod uslovom da lice i dalje ispunjava uslove za isplatu penzije.
O ovome se izjasnilo i Ministarstvo za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja, u mišljenju br. 021-02-2/33/2019-07 od 31.01.2019. godine, prilikom razjašnjenja prirode obavljanja sezonskih poslova i ostvarivanjem ugovorene naknade po osnovu istih:
„…korisniku porodične penzije koji svojstvo osiguranika stekne po osnovu obavljanja privremenih i povremenih poslova kao radom van radnog odnosa i koji s obzirom na karakter tih poslova, po osnovu njihovog obavljanja ostvari ugovorenu naknadu koja se ne smatra zaradom, neće obustaviti isplata penzije, ukoliko je ostvario ugovorenu naknadu na mesečnom nivou u iznosu nižem od najniže osnovice u osiguranju zaposlenih, važeće u momentu uplate doprinosa (trenutno 23.921 dinar). Međutim, ukoliko iznos ugovorene naknade pređe pomenuti iznos najniže osnovice u osiguranju zaposlenih, obustava isplate porodične penzije će se vršiti.
Kako je Zakonom o pojednostavljenom radnom angažovanju na sezonskim poslovima u određenim delatnostima (“Sl. glasnik RS”, br. 50/2018) propisano da se radno angažovanje na osnovu ovog zakona smatra radom van radnog odnosa, a da se po osnovu obavljanja sezonskih poslova ostvaruje novčana naknada za rad po osnovu koje je obavezno plaćanje poreza na dohodak građana i doprinosa za obavezno socijalno osiguranje (doprinos za penzijsko i invalidsko osiguranje i doprinos za zdravstveno osiguranje za slučaj povrede na radu i profesionalne bolesti saglasno zakonu kojim se uređuju doprinosi za obavezno socijalno osiguranje), kao i da se na pitanja radnog angažovanja na sezonskim poslovima koja nisu posebno uređena ovim zakonom primenjuju odredbe zakona kojim se uređuje rad – u delu kojim se uređuju privremeni i povremeni poslovi, to se u vezi sa primenom propisa o penzijskom i invalidskom osiguranju, obavljanje sezonskih poslova može smatrati obavljanjem privremenih i povremenih poslova po osnovu kojeg se ostvaruje ugovorena naknada. Navedeno znači da će se, u vezi sa obavljanjem sezonskih poslova, kao poslova koji imaju privremeni i povremeni karakter, na isti način primeniti odredba člana 117. Zakona kojom su propisani uslovi za obustavu, odnosno nastavak isplate porodične penzije, u slučajevima kada se po osnovu radnog angažovanja ostvaruje ugovorena naknada.
U skladu sa navedenim, ukoliko korisnik porodične penzije stekne svojstvo osiguranika po osnovu obavljanja sezonskih poslova i po tom osnovu ostvari ugovorenu naknadu, obustava isplate porodične penzije se neće vršiti ukoliko je ugovorena naknada na mesečnom nivou ostvarena u iznosu nižem od najniže osnovice u osiguranju zaposlenih, važeće u momentu uplate doprinosa (trenutno 23.921 dinar), ali ta isplata će se obustaviti ukoliko iznos ugovorene naknade pređe pomenuti iznos najniže osnovice.“.
Koje posledice zapošljavanje može imati na penziju?
Vidimo da zasnivanje radnog odnosa ima različite posledice na stečeno pravo zavisno od vrste penzije. Kod starosnih penzionera ne postoje nikakve posledice i radni odnos se zasniva bez ograničenja, a imaju u mogućnost rada van radnog odnosa. S druge strane, kod invalidskih penzionera važe stroga ograničenja (potpuna) u pogledu zapošljavanja, dok su kod porodičnih penzionera ta ograničenja delimična jer nema mogućnosti zasnivanja radnog odnosa ali ima mogućnosti rada van radnog odnosa pod uslovom koji se odnosi na visinu ugovorene naknade.
Bitna činjenica na koju želim da ukažem je da zasnivanje radnog odnosa kod porodičnih penzionera povlači obustavu isplate prava, dok kod invalidskih penzionera nema obustave, već se pravo gubi u potpunosti.
Još jedna specifičnost vezana za porodičnu penziju je ta da se ne pravi razlika u kategorijama porodične penzije u zavisnosti od toga da li se ta penzija određuje od starosne, prevremene starosne ili invalidske penzije koja je pripadala korisniku ili bi pripala osiguraniku, u trenutku smrti. To znači da postoji samo jedna vrsta porodične penzije, bez obzira od koje penzije se u konkretnom slučaju određuje pa se i pravila o obustavi porodične penzije primenjuju nezavisno od toga da li je porodična penzija izvedena od starosne, prevremene starosne ili invalidske penzije osiguranika, odnosno korisnika.
Obaveza uplate doprinosa za penzionera i pravo na ponovni obračun penzije
Poslodavac je u obavezi da podnese prijavu na obavezno socijalno osiguranje i plati doprinose za penzionera kojeg zapošljava (za penzijsko i invalidsko osiguranje i za zdravstveno osiguranje po prioritetnom osnovu osiguranja).
Kao što sam već navela, starosni penzioneri imaju pravo da im se po prestanku zaposlenja, odnosno obavljanja samostalne delatnosti, ponovo odredi penzija ako su bili u osiguranju najmanje godinu dana, dok invalidski penzioneri nemaju tu mogućnost.
Što se tiče porodičnih penzionera, njima je pravo na penziju utvrđeno prema navršenom stažu umrlog osiguranika, tako da staž osiguranja koji bi oni eventualno navršili u vreme korišćenja penzije nema uticaj na visinu stečenog prava.
Za penzionere koji rade, važno je da znaju, da ako podnose zahtev za ponovno određivanje penzije na osnovu naknadnog staža, njen iznos može da bude manji od onoga koji već imaju, ali i da mogu da odustanu od takvog zahteva, nakon dobijanja obaveštenja da im je obračunat niži, nepovoljniji iznos.
Informacije sadržane u ovom tekstu predstavljaju stavove autora, nisu pravni saveti, služe za opšte informisanje, ne treba ih koristiti kao zamenu za konsultacije sa stručnim licima. Pre donošenja bilo kakve odluke i preuzimanja bilo kakve radnje konsultujte se sa licima koja su ovlašćena za davanje pravnih saveta u skladu sa zakonom.
